مدرسه علینقی میرزا حرم امام رضا (ع)

مدرسه علینقی میرزا حرم امام رضا (ع) از مدارس دوره قاجار به شمار می‌رود که در محل فعلی رواق دارالذکر واقع شده بود.

این مدرسه که در برخی اسناد از آن به‌عنوان مدرسه کوچک نیز یاد شده، از سمت شرق به صحن آزادی (صحن نو)، از غرب به کشیک‌خانه خدام، از شمال به رواق دارالسعاده و از جنوب به محوطه معروف به پایین‌پای مبارک متصل بوده است.

مدرسه علینقی میرزا حرم امام رضا (ع) در زمان علینقی‌میرزا رکن‌الدوله، پسر فتحعلی‌شاه که در سال‌های ۱۲۳۸ – ۱۲۳۹ قمری متولی آستان قدس و والی خراسان بود، ساخته شد. به نوشته احتشام کاویانیان، وی پس از ساخت صحن نو (صحن آزادی)، دستور داد قطعه زمین قناس پشت زاویه غربی آن تبدیل به مدرسه شود.

با این‌ حال، نخستین اشاره به این مدرسه در اسناد آستان قدس، مربوط به هزینه‌های جاری آن در سال ۱۲۵۰ قمری است. دیگر اسناد نیز به تعمیر مدرسه در سال ۱۲۵۳ قمری، مقاطعه خاک‌برداری آن در ۱۲۶۰ قمری و ساخت طاق سردر مدرسه در سال ۱۲۶۲ قمری اشاره دارد.

بر این اساس، به نظر می‌رسد ساخت مدرسه علینقی میرزا حرم امام رضا (ع) در زمان حکمرانی علینقی‌میرزا آغاز شده، و به‌تدریج طی سال‌های بعد به اتمام رسیده است؛ به‌ویژه آنکه هزینه‌های روشنایی مدرسه از سال ۱۲۶۵ قمری در اسناد آمده است.

طبق نقشه موجود در کتاب مطلع‌الشمس، این مدرسه دارای حیاطی در مرکز و حجره‌هایی در دو طبقه، در اطراف بوده و قسمت غربی آن تالاری شبیه مَدرس داشته است. حیاط مدرسه ۳.۱۶ متر طول و ۱۴ متر عرض داشته و از صحن نو درهایی به آن باز می‌شده است.

با این‌ وجود، این بنا هیچ‌گاه شکل مدرسه به خود نگرفت و بیشتر محل استقرار دفاتر اداری و خدمه آستان قدس بود؛ به‌گونه‌ای‌که در همان زمان از مدرسه به‌عنوان کشیک‌خانه خدام یاد شده است. همچنین در قسمتی از مدرسه، میرزا علیرضا مستوفی مهمان‌خانه‌ای ساخته بود که در اسناد با نام اتاق مهمان‌خانه علینقی‌میرزا آمده است.

در برخی منابع اشاره شده که مدرسه علینقی میرزا حرم امام رضا (ع)، به این دلیل که در زمین موقوفه آستان قدس و یا موقوفات مسجد جامع گوهرشاد و برخلاف مقررات آستانه ساخته شده بود، تعطیل شد. به نظر می‌رسد به‌همین‌دلیل اعتمادالسلطنه از این مدرسه در شمار مدارس علمیه مشهد نام نبرده و در منابع و سفرنامه‌های دیگر نیز تنها به ذکر نام آن اکتفا شده است. در اسناد هم خبری از وضعیت آموزشی مدرسه یا طلاب و مدرسان آن نیست.

این بنا تا سال ۱۳۴۳ شمسی برقرار بود. در این زمان به‌دستور سپهبد امیرعزیزی، نایب‌التولیه آستان قدس، قسمت آسایشگاه خدام آن به رواق دارالعزه تبدیل شد. حیاط مدرسه نیز مسقف و همراه دیوارها کاشی‌کاری شد و در سال ۱۳۴۶ شمسی رواق دارالذکر نام گرفت.