ضریح سیمین و زرین

باتوجه به فرسودگی ضریح شیر و شکر مرقد امام رضا (ع) با گذشت بیش از ۴۰ سال از نصب آن، مطالعات و بررسی‌های مقدماتی ساخت ضریح سیمین و زرین که از سال‌ها پیش آغاز شده بود، در سال ۱۳۷۲ شمسی به‌طور جدی پیگیری شد.

در میان طرح‌های متعدد ارائه شده، طرح محمود فرشچیان باتوجه به معیارها و اصالت‌های اسلامی و ایرانی آن پذیرفته شد. به‌این‌منظور، با در نظر گرفتن کارگاهی در گوشۀ صحن جمهوری اسلامی، ساخت پیکرۀ آهنی – چوبی ضریح زیر نظر سازمان عمران و توسعۀ حریم حرم امام رضا (ع) آغاز شد.

کارهای قلم‌زنی و زرگری ضریح، با نظارت محمود فرشچیان به مصطفی خدادادزاده اصفهانی واگذار شد. طرح‌های خاتم‌کاری داخل ضریح نیز زیر نظر استادان روزی‌طلب، صفری و کشتی‌آرا، و کتیبه‌نویسی‌های آن به خط سیدمحمد حسینی موحد انجام پذیرفت. سرانجام ضریحی به وزن ۱۲ تن با پوششی از طلا و نقره، به طول ۷۸.۴، عرض ۷۳.۳ و ارتفاع ۹۶.۳ (با احتساب پاسنگ ضریح) آماده شد.

در دی ۱۳۷۹ شمسی، پس از کسب اجازۀ تولیت آستان قدس رضوی از محضر مقام معظم رهبری، عملیات تعویض ضریح آغاز شد و پس از ۵۵ روزکار شبانه‌روزی، در ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ مصادف با عید قربان ۱۴۲۱ قمری با افتتاح ضریح جدید، روضه منوره به روی زائران گشوده شد.

ضریح سیمین و زرین حرم امام رضا (ع) به نشانۀ چهارده معصوم، چهارده دهانه (چهار در طول و سه در عرض) دارد. این پنجره‌های مشبک محرابی که دارای طرح قوس ایرانی‌اند، با قاب‌های تیزه‌دار دیگری به‌صورت نوارهای تودرتو احاطه شده‌اند و سرانجام به یک قاب بیرونی بزرگ منتهی می‌شوند. در لچکی‌های این قاب‌های بزرگ که در دو سوی هر ضلع از نمای ضریح قرار گرفته، یک گل آفتابگردان بزرگ و در دو سوی آن دو گل کوچک‌تر به نشانۀ شمس‌الشموس کار شده که درون هریک اسامی پروردگار به خط ثلث بر زمینۀ طلایی‌رنگ نقش بسته است. نقوش اسلیمی و ختایی که از این گل‌ها نشأت گرفته و در تمام فضای لچکی به گردش درآمده، از یک سو تا تیزۀ قاب و از سوی دیگر تا پایین ضریح ادامه می‌یابد.

از آرایه‌های دیگر این ضریح، گل‌های هشت‌پر، نماد هشتمین امام و گل‌های پنج پر، نماد پنج‌تن آل عباست. گرداگرد لبۀ بالایی ضریح، سوره‌های «هل اتی» و «یس» به خط حسینی موحد کتیبه شده است. همچنین قسمت‌هایی از سطوح بالایی ضریح، با اسماء مقدس الهی، رسول اکرم (ع) و ائمه اطهار (ع) زینت یافته است.

نمای داخلی ضریح مطهر با خاتم‌کاری نفیسی تزیین یافته است؛ سقف ضریح آراسته به قاب عظیم خاتم‌کاری یکپارچه‌ای است که در میانۀ آن عرق‌چینی به‌صورت شمسه‌ای زیبا و فاخر اجرا شده است. در وسط این طرح یک شمسۀ دایره‌ای شکل کتیبه‌دار کار شده است. بیرون این شمسه، و در گسترۀ سقف، زنجیرۀ ترنج‌هایی با گل‌های زیبا و کتیبۀ اسماءالله و در ادامه یک ردیف کاربندی کتیبه‌دار با اسامی چهارده معصوم و پایین آن تکرار طرح شمسۀ هشت‌پر و نقوش هندسی در لبۀ عرقچین اجرا شده است. حاشیۀ شمسه‌ها نیز مزین به نواری ظریف با نقش کتیبۀ بنایی است که در آن عبارت «الله اکبر» تکرار شده است.

هزینۀ ساخت ضریح سیمین و زرین حرم امام رضا (ع) از محل نذورات و مشارکت مردم و علاقه‌مندان تأمین گردید تا همه در ساخت ضریح مطهر شریک باشند.