کانون خدمت رضوی استان تهران | AQRT.IR
نقاره خانه، متشکل از دو کلمه «نقاره» و «خانه» به محلی اطلاق می شود که در آن «نقاره» می نوازند. اگرچه نواختن طبل و دهل برای آگاهی و اعلام عمومی، از دیرباز در دربار سلاطین مرسوم بوده، اما به نظر میرسد نقاره نوازی در حرم مطهر رضوی را میرزا ابوالقاسم بابر (نوه ی گوهرشاد خاتون) از اواسط قرن نهم هجری مرسوم کرده است.
زمان یا ساعت نقاره نوازی در حرم امام رضا علیه السلام
- امروزه نقاره دو دفعه در روز و هر دفعه به مدت ۲۰ دقیقه یکی از قبل طلوع آفتاب تا هنگام طلوع خورشید و دیگری قبل از غروب آفتاب تا هنگام غروب آن، نواخته می شود که به آن خدمت معمولی یا نقاره نوازی معمولی می گویند.
- در اعیاد مذهبی نیز دو دفعه نقاره نواخته می شود؛ یک بار شب قبل از آن در ساعت ۲۰ و بار دیگر در روز عید ساعت ۸ صبح و طول مدت نقاره نوازی ۵ دقیقه است.
- در ماه رمضان به جز ایام شهادت امام علی (علیه السلام) و شبهای قدر، نقاره خانه، یک نوبت در سحر به صدا در می آید که به آن «نقاره سحر» می گویند؛ نقاره سحر هر بامداد حدود دو ساعت مانده به اذان صبح و به مدت نیم ساعت نواخته می شود. نقاره غروب را نیز یک ربع مانده به غروب آفتاب می نوازند.
- در عید نوروز، هنگام تحوبل سال، نقاره می زنند و این نقاره کوبی را اصطلاحا «نقاره عید» می گویند.
ایامی که در آن هیچ نقاره ای نواخته نمی شود
در ایام سوگواری و شهادت ائمه اطهار (علیهم السلام) و در ماه های محرم و صفر، طبق رسم قدیمی نقاره نوازی انجام نمی شود.
مکان نقاره خانه حرم امام رضا علیه السلام
مراسم نقاره نوازی، درون ساختمان نقاره، واقع در ضلع شرقی صحن انقلاب، اجرا می شود.
ابزار و وسایل نقاره زنی
در نقاره‌خانه چهار نوع طبل و کرنا و متعلقات وجود دارد. دیواره‌ی طبل‌ها از مس و چدن ساخته است که رویشان پوست دباغی‌شده کشیده‌اند. کرناها سازهایی بادی هستند که بین صد تا صدوبیست سانی‌متر طول دارند و از جنس مس یا برنج‌اند و با کُرم آب‌کاری شده‌اند. همه‌ی این سازها در خود مشهد ساخته می‌شوند.
طبل‌های نقاره‌خانه از لحاظ اندازه نیز به چهار دسته تقسیم می‌شوند: سرچاشنی، گاه برگاه (گورگه، گورگ)، تخم‌مرغی و ساده (میانه). طبل سرچاشنی طبلی کوچک است با صدای زیر که طبل اصلیِ نقاره زنی است. طبل‌های دیگر که مسی و بزرگ و متوسط اند، صدای بم دارند، هماهنگ با طبل سرچاشنی و یکی در میان و هم‌نوا با کرنا و گاه به‌عنوان کوس شادیانه همراهی می‌کنند و ذکر خاصی هم ندارند.
ذکرهای نقاره زنی در حرم امام رضا علیه السلام
ذکرهای خاص این مراسم را با دمیدن در کرناها می‌نوازند. آهنگ این کرناها همان آهنگ قرن‌های قبل است که سینه به سینه نقل شده و باقی مانده است و تعابیر زیادی از آن‌ها کرده‌اند.
هنگام اجرای مراسم چهار طبال سمت راست نقاره‌خانه رو به گنبد مطلای حرم و روی صندلی‌های کوچک می‌نشینند. شش کرنانواز به ترتیب در کنار سرنواز سمت چپ نقاره‌خانه (جنوب) می‌ایستند و در سه دست به صورت هماهنگ نقاره‌نوازی می‌کنند که ذکر مراسم به این صورت است:
در دست اول «سرنواز» یعنی سردسته‌ی کرنانوازها، کرنا را به نشانه‌ی سلام به سمت گنبد می‌گیرد و در آن می‌دمد: «سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا.» سپس چهار نفر پس‌نواز جواب می‌دهند: «امام رضا». سرنواز دوباره با سرِ کرنا به گنبد اشاره می‌کند و می‌نوازد: «امام رضا». پس‌نوازان جواب می دهند: «غریب».
در دست دوم کرنای سرنواز ذکر می‌کند: «مولا، مولا، مولا علی بن موسی الرضا». پس‌نوازان جواب می‌دهند: «رضاجان». سرنواز ، سرکرنا را به طرف گنبد می‌گیرد و ذکر می‌کند: «یا امام غریب، یا امام رضا».
در دست سوم کرنای سرنواز ذکر می‌کند: «دوران دوران امام رضاست.» بعد، طبال‌ها به عنوان شادی طبل‌های خود را به صدا درمی‌آورند. این طبل به «کوس شادمانه» معروف است. دوباره سرنواز ذکر می‌کند: «دوران دوران امام رضا دادرس بیچارگان». و پس‌نوازان پاسخ می‌دهند: «ای دادرس درماندگان» هنگامی که پس‌نوازان می‌خواهند کرنای خود را زمین بگذارند، سرنواز می‌گوید: «فریادرس» و طبال‌ها با شدت بیشتر بر طبل‌ها می‌‍کوبند.
نقاره‌خانه در ضلع شرقی صحن انقلاب اسلامی قرار دارد. نقاره زنی در ایوان بالای این قسمت انجام می‌شود. علاوه بر نقاره‌خانه، سقاخانه‌ی اسماعیل طلایی هم در همین صحن قرار دارد. این صحن از قدیمی‌ترین صحن‌های حرم امام رضاست که به آن صحن عتیق یا صحن کهنه هم می‌گویند.
لینک کوتاه خبر :
